Wie kunstenaar Henri Matisse (1869-1954) beter wil leren kennen, daalt af naar Nice. Bekijk de stad door zijn ogen en je begrijpt waar hij zijn inspiratie vandaan haalde.
De zee van Nice
De Promenade des Anglais maakt een flauwe bocht rond de Baie des Anges. Meeuwen schreeuwen, golven ruisen over het kiezelstrand, palmbomen deinen in de wind, goed geklede paartjes struinen arm in arm over de boulevard, hier en daar ingehaald door skaters of joggers.
Op ieder tijdstip van de dag heeft de zee hier een andere kleur. Bij zonsondergang bijvoorbeeld versmelten lucht en zee in hetzelfde diep- blauw. ‘Een bepaalde soort blauw gaat de ziel binnen’, zei Matisse ooit. Wie weet doelde hij hierop.
Jeugd van Matisse
Het vormt een schril contrast met Bohain-en-Vermandois, het grauwe, weinig pittoreske gehucht in Noordoost-Frankrijk waar de koning van kleur opgroeit. Henri Matisse weet als tiener niet wat hij wil met zijn leven, alleen dat hij daar weg wil.
Hij heeft geen zin om het familiebedrijf, dat handelt in zaad, over te nemen. Wanneer hij op zijn negentiende door ziekte maandenlang bedlegerig is, geeft zijn moeder hem een verfdoos. Vanaf dat moment weet hij wat hij wil: schilderen. Matisse vertrekt naar Parijs, wordt kunstenaar, feest, wordt verliefd op ene Emily, met wie hij trouwt.
‘Ik houd van je, maar nooit zoveel als van schilderen’, laat hij haar weten.
Eerst werkt hij realistisch, later impressionistisch, hij experimenteert met perspectief. Maar zijn eigen stijl vindt hij pas wanneer hij voor het eerst het licht aan de mediterrane kust ziet.
Matisse in Nice: Feest van licht en kleur
In de winter van 1918 arriveert het gezin Matisse in Nice, waar de schilder hoopt te herstellen van een heftige bronchitis. In die tijd is Nice een plek voor gokkers, vol luxe hotels voor puissant rijke vakantiegangers, niet voor scheppers van moderne kunst. Het is niet het enige waarmee hij de kunstwereld zal opschrikken.
Vandaag de dag is Nice nog steeds chic, maar in tegenstelling tot Cannes of Saint-Tropez méér dan een luxe badplaats. Het is de vijfde stad van Frankrijk en daarmee bruisend, compleet met studenten, jonge gezinnen en kantoorlui die zich aan het einde van de dag tussen de toeristen op het strand mengen. Aanvankelijk vindt Matisse Nice helemaal niks.
Het lampje gaat pas bij hem branden als, na een maand van regen, de zon gaat schijnen. ‘Toen het mij duidelijk werd dat ik dit licht iedere ochtend zou zien, kon ik mijn geluk niet geloven’, zei hij.
Matisse zal nog verre reizen maken, naar New York en Tahiti, maar zijn thuis wordt Nice. Okergele gebouwen, mintgroene luiken, knalroze, rode, oranje bloemen: wie wandelt door de stad wordt net als Matisse overvallen door de kleuren die door het heldere licht bijna overdreven lijken.
Toch speelt een groot deel van het werk dat hij er maakt zich binnenskamers af. De kleuren van de stad vertaalt hij naar kleurige stoffen waar hij naakte vrouwen op laat liggen. In deze zogenaamde odalisques geeft hij niet alleen de kleuren, maar ook de sensualiteit van de stad weer.
1Vieille Ville in Nice
Naast werken is Matisse in Nice vooral aan het genieten. Dagelijks zwemt en roeit hij in zee en struint, altijd strak in het pak, met zijn hondje door de Vieille Ville.In dit oude hart, een labyrint van smalle straatjes, is de Italiaanse invloed goed merkbaar.
Als Matisse er komt wonen, is Nice pas zestig jaar Frans. Nog steeds voelen de meeste inwoners zich niet echt Frans, wel heel Niçois. Ze hebben hun eigen taaltje, de architectuur is Italiaans en er worden volop traditionele gerechten aangeboden, zoals socca: een rond, nat brood van kikkererwtenmeel, dat je nergens anders in Frankrijk vindt.
Nog een typisch Niçoise specialiteit: in suiker geweekt fruit, bitter doordat de schil er nog aan zit en mierzoet tegelijkertijd.
2Huis van Matisse
Matisse woont op verschillende adressen, waarvan één het mooiste huis van de stad wordt genoemd. Inmiddels is de villa op Place Charles-Félix 1 toe aan een schilderbeurt, maar ook nu knalt de gouden graankleur tegen de blauwe lucht.
Vanaf de vierde verdieping kan Matisse pijp rokend naar buiten staren, naar de Baie des Anges, of de ochtendmarkt die ernaast ligt, aan de Cours Saleya. Nog steeds is hier iedere ochtend markt: op maandag koop je antiek, de rest van de week groenten, fruit en bloemen, uitgestald als ware stillevens.
’s Avonds staat het vol tafels en parasols. Bestel er Matisse’s favoriet: een salade niçoise en een lokale ravioli gevuld met daube, vlees gestoofd in wijnbouillon.
3Musée Matisse in Nice
Een must voor Matisse-liefhebbers is het Musée Matisse. Verlaat het centrum en steek de Place Masséna over, het weidse stadsplein dat de stad adem geeft. Volg de Boulevard de Cimiez, die langs statige huizen en schaduwrijke eiken omhoog kronkelt. Bij de top van de heuvel staat een victoriaans appartementencomplex als een soort witte huwelijkstaart: Hôtel Régina.
Hier verhuizen de Matisses in 1938 naartoe; de kunstenaar begint steeds groter werk te maken en hier zijn de plafonds lekker hoog. De straten hebben er jazznamen, van Ellington tot Armstrong, want dit is sinds jaar en dag de locatie van het Nice Jazz Festival.
Aan de overkant ligt een olijfgaard met picknickende families en mannen die passioneel potjes jeu de boules spelen. In het midden staat een felrood huis met een gele rand: Musée Matisse.
De geluikte ramen zijn nep, een gevalletje trompe-l’oeil. Toepasselijk dat de ramen in het museum van een beroemde schilder geschilderd zijn.Het museum, gesponsord door nazaten, richt zich op Matisse’s ontwikkeling als kunstenaar.
Zijn stijl vereenvoudigt steeds meer naar slechts vormen en primaire kleuren. In zijn tijd ongezien en zwaar bekritiseerd, maar gelukkig voor zijn bankrekening zijn er tijdens zijn leven genoeg kunstverzamelaars met een vooruitziende blik die zijn werk weten te waarderen.
Er staan ook persoonlijke bezittingen: zijn verfspullen, de ijzeren tafel en rood gestreepte leunstoel die op zoveel van zijn schilderijen staan afgebeeld. Maar ook de schenkkan uit Stilleven op een groen buffet, zelfs de gigantische vingerachtige plant die als achtergrond dient in het stuk Muziek.
4Begraafplaats van Matissse
Na het Musée loop je naar het franciscaner klooster om te wandelen in de tuin. Matisse hobbelt hier als oude man vaak rond, want het is een uitstekende plek om tot rust te komen. Netjes bijgehouden bloemperken, prieeltjes. Je kijkt er uit over de stad, in zuidelijke richting glinstert de zee. Een puike plek om begraven te worden.
‘Où est Matisse?’ ‘Là!’ Het is even zoeken, want hij ligt dus niet op de begraafplaats van het klooster, maar op een aangrenzend stuk grond dat de stad Nice doneert wanneer Matisse in 1954 op 85-jarige leeftijd overlijdt. Zijn lichtgrijze tombe in Cimetiere du Monastere de Cimiez wordt omringd door rozenstruiken en olijfbomen.
Maar eindig een Matisse-bedevaart niet bij zijn laatste rustplaats. Daar bewijs je de kunstenaar, die zijn werk tot zijn laatste ademzucht blijft vernieuwen, geen eer mee.
Paroisse Sante-Marie des Anges
Villa Le Rêve in Vence
Net als zijn kunst blijft zijn privéleven in beweging. Matisse is al dik in de zestig als hij tot over zijn oren verliefd wordt op zijn assistente: de twintig- jarige Lydia Delectorskaya, een Russische émigrée.
Na 42 jaar loopt zijn huwelijk met Emily op de klippen, Lydia trekt bij hem in en zal niet meer van zijn zijde wijken. Met haar verhuist hij in de Tweede Wereldoorlog – om te vluchten voor bombardementen op Nice – naar het nabijgelegen dorp Vence.
Ze nemen hun intrek in Villa Le Rêve, een huis in de heuvels, met terracotta dak, een prachtige tuin en uitzicht op de middeleeuwse daken van Vence. Door een operatie aan darm-kanker wordt Matisse voor de rest van zijn leven een semi-invalide. Het weerhoudt hem er niet van om door te werken, vanuit een rijdend bed.Hij ligt erbij als een sultan, in een lang gewaad, meestal met een tulband op zijn hoofd.
Tegenwoordig is Villa Le Rêve een artiesten- residentie, waar kunstenaars vanuit de hele wereld naartoe komen om te werken. ‘Het is een unieke plek’, zegt madame Joelle Audry, al twintig jaar beheerder van het pand. Ze vertelt dat vrijwelalle logés zich enorm geïnspireerd voelen door in het huis van Matisse te verblijven.
Een enkeling heeft de geest van Matisse heel letterlijk gevoeld. ‘Die kunstenares vertelde dat er ’s nachts aan haar benen werd getrokken, terwijl ze een sterke verflucht rook. Maar het ruikt hier altijd naar verf!’ lacht Audry. In de tuin staan ezels met natte doeken te drogen.
La Chapelle du Rosaire in Vence
Matisse is al in de tachtig als hij de kunstwereld opschrikt met zijn Jazz-cut-outs: gelegen op zijn bed in Villa Le Rêve knipt hij vormen van knallende kleuren. Picasso, misschien wel zijn grootste fan, bezoekt hem er en verbaast zich over de grootte van de schaar waarmee Matisse het papier te lijf gaat.
Matisse is aangekomen bij de essentie van zijn stijl. Toch is het niet de kroon op zijn werk. Om zijn zelf benoemde pièce de résistance te zien, moet je verderop in de straat zijn. Hier staat La Chapelle du Rosaire.
Als dank voor een non die hem tijdens zijn ziekte verpleegt, ontwerpt de atheïstische Matisse een kapel. ‘Ik heb het gemaakt met als enige doel mezelf totaal te uiten’, beweert hij over het witte, rechthoekige kerkje met lange verticale ramen.
Eenmaal binnen word je als het ware omsloten door het werk van de kunstenaar: van het gebouw, kandelaars, muurschilderingen, het stenen altaar, eenvoudige houten banken tot de uiteraard kleurrijke pijen van de pastoor: Matisse ontwierp echt alles zelf.
Voor een leek bijzonder, voor een gelovige devoot en een Matisse-fan een minstens zo religieuze ervaring. De glas-in-loodramen stelen de show. Je ziet Nice terug in de groene palmbladeren, het geel van de zon, het blauw van de lucht en de zee. Het licht dat hij jarenlang probeert te scheppen met verf, kan hij op deze manier eindelijk vangen. De kerk baadt in de kleuren van Matisse.
‘Mijn enige religie is de liefde om te scheppen, de liefde voor de schepping en grote eerlijkheid’, zegt Matisse aan het eind van zijn leven.
Een betere afsluiting dan afdalen naar de zee om het laatste licht van de dag te zien verdwijnen, wanneer de lucht en zee samen Matisse-blauw kleuren, is er niet. En een betere plek om de liefde voor de schepping te vieren dan Nice, waarschijnlijk ook niet.
Chapelle du Rosaire/Chapelle Matisse
Meer informatie Matisse Nice
Hotels in Nice
Hôtel Villa Saint Hubert
Elegant hôtel de charme. De tuin is een oase van planten, bloemen en bomen waar het heerlijk niksen is.26, rue Michel-Ange
Hôtel La Pérouse
Het mooiste hotel van de stad. chic, maar met een warme uitstraling. De meeste kamersbieden prachtig uitzicht op Nice en de baai.
Restaurants in Nice
Olive & Artichaut
In een middeleeuws pand in een van de smalle straatjes van de Vieille Ville is chef-kok thomas Hubert, voormalige leerling van Alain Ducasse, hard op weg zijn eerste ster bij elkaar te koken. met enkel verse producten van de markt steekt hij typisch Niçoise gerechten in een nieuw jasje.
Les Deux Canailles
Proef hoe de mediterrane en Japanse keuken een overheerlijke match zijn als chef tsumoro takano achter de pannen staat. Een insider tip, want tot nu toe bestaat de fijnproevende klandizie slechts uit Fransen en Japanners.
