Op de kaart is het maar een klein gebied. Maar het Noorden van de Duitse deelstaat Hessen is de bakermat van de wereldberoemde sprookjes van de gebroeders Grimm.
Hoe kwamen de gebroeders Grimm aan hun sprookjes?
Lang, lang geleden waren er eens twee broers. 200 jaar geleden om precies te zijn verzamelden Jacob en Wilhelm Grimm alle sprookjes die ze konden vinden in het koninkrijk Hessen.
Rond hun woonplaats Kassel schreven ze gesproken verhalen op, over Sneeuwwitje en Assepoester, Roodkapje en Doornroosje, Vrouw Holle en Hans en Grietje. Opvallend veel verhalen over mooie meisjes, slechte stiefmoeders en heksen.
Doornroosje | Gebroeders Grimm
Hoewel de meeste verhalen zich natuurlijk afspelen in een land hier ver, ver vandaan, gingen Grimm-fans al snel nadat de sprookjes uitkwamen op zoek naar locaties. Een plek die al snel met Doornroosje werd geassocieerd, is de Sababurg.
Deze middeleeuwse kasteelruïne ligt in het Reinhardswald ten noorden van Kassel, een oerbos met eeuwenoude dikke eiken. Via een slingerende toegangsweg tussen de woudreuzen kom je bij de burcht, die bijna helemaal is overgroeid met klimop en rozenstruiken.
„Dit ziet er al sprookjesachtig uit, maar stel je voor hoe de Sababurg er bij lag toen de eerste Grimm-fanaten hem ontdekten”, vertelt kasteeleigenaar Günther Koseck. „Het was toen totaal overgroeid en onbewoond. En het bos was nog woester dan nu, met wolven en beren.”
Toen Kosecks grootvader de ruïne in 1957 pachtte en omdoopte tot Dornröschenschloss Sababurg, haalde hij het kasteel uit een lange slaap. „Mijn grootvader begon met een kioskje met folders, maar inmiddels staat ons hele bestaan in het teken van het sprookje.”
De grote rozentuin levert de ingrediënten voor allemaal lekkers. „We maken rozenchocolade, sorbet, -ijs, -thee, -noedels, -likeur, -prosecco, pannenkoeken en ga zo maar door. Op het menu in het restaurant staat in elke gang een gerecht met rozen.”
Ook werden er in de slottoren hotelkamers gebouwd met heerlijke bedden en elke zondag kun je op audiëntie bij Doornroosje.
„Inmiddels krijgen we toeristen van over de hele wereld. Vooral Japanners en Chinezen zijn er dol op.”
De ware aard van Doornroosje
Sprookjes zijn dus big business.
„Er wordt in Hessen gestreden om namen te mogen voeren uit de sprookjes van Grimm”, aldus Koseck. „Ik heb al twee rechtszaken moeten voeren tegen anderen die Doornroosje wilden claimen. Hebben ze verloren, natuurlijk”, glimlacht de kasteelheer terwijl hij over het oerbos uitkijkt. „Dit is tenslotte de enige echte plek, dat zie je zo.”
Na drie generaties kennen de Koseck’s het verhaal door en door. „Het verveelt nooit”, zegt Koseck. „Doornroosje is namelijk oorspronkelijk een erotisch verhaal. Maar we zien dat tegenwoordig niet meer, omdat we de beeldtaal uit die tijd niet meer herkennen.”
Doornroosje was niet braaf, wisten luisteraars in de negentiende eeuw.
„Haar ouders zijn op een dag uit het kasteel, en zij gaat ‘allerorten’, ‘overal heen’? Brave prinsessen blijven kuis in de mooie kamer wachten, dat wist iedereen. En dan het spinnewiel: een ding dat prikt en waarvan een maagd gaat bloeden? Please…”
Voor wie het daarna nog niet snapte, werd Doornroosje ‘gekust’ door de prins.
„In het Duits betekent ‘kussen’ ehm… dat wat man en vrouw samen doen. Dus iedereen die het sprookje hoorde wist het toen zeker, ‘oh, die is aan het lellebellen en ontmaagd’.”
De échte Sneeuwwitje
Ook de ‘echte’ Sneeuwwitje ging op vroege leeftijd aan de wandel, denkt Eckhard Sander.
De historicus doet al 20 jaar onderzoek naar Sneeuwwitje en de Zeven Dwergen. Volgens Sander is Sneeuwwitje gebaseerd op Margaretha van Waldeck. Deze edelvrouw woonde in de zestiende eeuw in Bad Wildungen, een uber-pittoresk middeleeuwse stadje driekwartier onder Kassel.
„En dit was haar uitzicht toen ze klein was”, zegt hij enthousiast in de torenkamer van de Friedrichstein, een oud slot dat boven het stadje uittorent.
Margaretha was net als Sneeuwwitje bloedmooi, weet Sander. „Ze had volle lippen en een zwoele mond, net als haar moeder”, zegt Sander dromerig. „Dat zie je op een portret van haar als klein meisje. Haar schoonheid werd ook door kroniekschrijvers bewonderd.”
Maar ze was niet donker, zoals in Disneyfilms.
„Haar moeder was een blondine uit Friesland en Margaretha was al even blond.”
En de levensgeschiedenis van het Friese topmodel klinkt ook erg bekend, aldus de onderzoeker.
Toen Margaretha’s moeder stierf, trouwde haar vader opnieuw. Haar stiefmoeder kon Margaretha niet luchten of zien. En dus ging Margaretha op haar 16-de op avontuur naar Brussel. Daar werd ze kamermeisje aan het Habsburgse hof.
Ze ontmoette prins Filips II van Spanje, een van de machtigste mannen op aarde. Ze zagen elkaar wel zitten en ze gingen een geheime relatie aan.
„Filips was zo verliefd dat hij wilde trouwen. Maar zijn vader zag geen strategisch voordeel in een huwelijk met een prinsesje van een onbeduidend Duits staatje”, weet Sander.
Kort daarna werd de mooie Margaretha uit de weg geruimd. Of haar stiefmoeder daar achter zat of het hof, dat valt niet meer te achterhalen.
„Maar dat ze werd vergiftigd is mij duidelijk. Haar laatste handtekening, op haar testament, is beverig. Een gevolg van arseen.” Maragareta stierf op 21-jarige leeftijd in Brussel en werd daar begraven in een klooster.
„Ik hoop deze oude moord op te lossen en ben nu op zoek naar haar graf. Als er botten zijn, kan ik daarin arseen vinden. Dan krijgt Sneeuwwitje haar echte naam terug.”
En de Zeven Dwergen? Die woonden volgens Sander een paar kilometer verderop van Bad Wildungen, in de bergen. Om dat te bewijzen heeft Sander de afgelopen veertig jaar een eeuwenoude kopermijn blootgelegd.
Onderaardse sprookjes van de Gebroeders Grimm
Krakend duwt hij het stalen hek open dat naar de onderaardse gangen leidt. „Pas op je hoofd, het is erg laag.” Heel gewoon voor zulke oude mijnen, weet hij.
De piepkleine gangen bij het dorpje Bergfreiheit volgden de aders honderden meters de berg in. Alleen kleine mannen en jongens konden zich erdoorheen wurmen.
„Ze werkten 12 uur per dag in deze vochtige omgeving”, wijst Sander naar de natte muren, waar het grondwater vanaf stroomt. „Ze groeiden krom en bleven achter in de groei, door het gebrek aan zonlicht en het slechte eten.”
En ja, ze droegen puntmutsen. Met de punt konden ze namelijk voelen waar het plafond was.
„Stel je voor hoe ze er voor de buitenwereld uitzagen als ze ‘s avonds naar buiten kwamen”, zegt Sander. „Kleine, gedrongen jongens en mannen met puntmutsen.”
Koddig en grappig? Volgens Sander niet. „Het was gevaarlijk, ongezond werk en je werd er niet oud mee. En ze bleven straatarm.” Hoe meer gangen hij ontdekt, hoe meer respect hij voor deze mannen heeft. „Ik doe dit ook voor hen, om hun eer te bewijzen.”
Vrouw Holle | Gebroeders Grimm sprookje
Waar het verhaal van Sneeuwwitje minstens 500 jaar oud is, hebben sommige sprookjes nog diepere wortels.
Zo gaat het verhaal van Vrouw Holle terug op oeroude heidense vereringen van achtereenvolgend Moeder Aarde, de romeinse godin Diana, de Noorse godin Freya en de Germaanse lentegodin Ostara.
Het sprookje werd door de gebroeders Grimm opgetekend in het gebied van de Hohe Meisner, een bergplateau dat vanuit het niets uit de vlakte oprijst. Het ligt op een uurtje rijden ten oosten van Kassel en is het geografische hart van Duitsland.
Vrouw Holle is hier overal aanwezig. De goedaardige heks heeft hier een superstatus: neem de Kerstman en de Maagd Maria bij elkaar en je begrijpt ongeveer hoe populair ze is.
„Ik durf het bijna niet te vragen, maar mag mijn dochter met u op de foto?”, vraagt een vrouw met ontzag in haar stem aan Frau Jacobi. De stadsgids doet verkleed als Vrouw Holle rondleidingen in het dorpje Bad Sooden-Allendorf. „Vooruit, dat brengt geluk”, duwt de vrouw haar verlegen dochter naar Jacobi toe.
„Ja, dit zit heel diep bij de mensen hier”, vertelt Jacobi na de zoveelste fotoshoot. „De christelijke kerk heeft Vrouw Holle proberen zwart te maken door haar af te schilderen als een heks met grote tanden”, zegt ze, en knikt naar een paar bewonderaars die enthousiast naar haar zwaaien.
„Zo hebben de Grimms haar in de negentiende eeuw ook opgetekend. Die karaktermoord heeft niet gewerkt, want ze is springlevend, zoals je ziet.”
Vrouw Holle: redster van Hohe Meisner
De inwoners van de Hohe Meisner zien in Vrouw Holle bijna hun redder. Die kan de streek gebruiken, want hij is straatarm.
„Vroeger, toen de Muur nog stond, ging het goed”, vertelt Bernd Quittkat, stadsgids in het -alweer- superschattige Hessisches Lichtenau.
„Als grensgebied kregen we subsidie. Maar na de val van de Muur was dat voorbij. Nu trekken alle jongeren weg en het bewonersaantal daalt snel.”
De eeuwenoude vakhuisjes van het centrum liggen er vervallen bij, als in een lange slaap. De verf bladdert van de vermolmde balken, de straten zijn leeg. „We kunnen een sprookje goed gebruiken.”
Zelf de Gebroeders Grimm route doen in Duitsland
Je kunt alle sprookjes nog eens goed nalezen in het GRIMMWELT,een gloednieuw ‘belevingsmuseum’ in Kassel dat aan de gebroeders is gewijd.
De locaties in Hessen zijn onderdeel van de Duitse Sprookjesroute, die van Bremen naar Frankfurt loopt. De totale lengte van de sprookjesroute: 600 kilometer. Hoogtepunten van de route zijn:
- Bremen: De Bremer stadsmuzikanten.
- Hameln: de stad van rattenvanger.
- Hanau: het nationale monument voor de gebroeders Grimm, slot Philippsruhe.
- Hofgeismar: Sababurg, slot Schönburg.
- Kassel: Het Gebroeders Grimm museum, Sneeuwwitje
- Marburg: musea, slot van de landgraven.
- Schwalmstadt: heksentoren, musea, Rotkäppchenland.
- Steinau: Het huis van de gebroeders Grimm: Brüder-Grimm-Haus.
- Trendelburg: burcht, het Reinhardswald..
Lees het Gebroeders Grimm sprookjes boek
Meer te weten komen over de Gebroeders Grimm? Lees het beroemde Gebroeders Grimm boek.
